Zbigniew Herbert (ur. 29 października 1924 we Lwowie, zm. 28 lipca 1998 w Warszawie) – polski poeta, eseista, dramatopisarz, autor słuchowisk; kawaler Orderu Orła Białego. Z wykształcenia ekonomista, prawnik i filozof.
,,Płynie się zawsze do źródeł pod prąd, z prądem płyną śmiecie”
Słowa Zbigniewa Herberta wypowiedziane w rozmowie z Adamem Michnikiem można odnieść do całego życia i twórczości jednego z najwybitniejszych poetów współczesnych.
Zbigniew Herbert należy do tragicznego pokolenia, którego udziałem stały się przesiedlenia z kresów wschodnich, przeżycia II wojny światowej, dramatyczne losy Armii Krajowej, mroczne czasy stalinizmu, peerelowska rzeczywistość, burzliwe wydarzenia Sierpnia 1980 roku.
Pomimo wielu trudności i niepowodzeń, w biografii i poezji Herberta odnajdujemy siłę charakteru i wytrwałość, o których sam autor mówi:
,,Wymyśliłem sobie taką praktyczną, prywatną, moralną dyrektywę: jeśli masz dwie drogi do wyboru, wybieraj zawsze drogę trudniejszą dla ciebie” .
Pierwszym wydrukowanym zbiorem wierszy była Struna światła z 1956 roku. W tym samym roku ukazał się dramat Jaskinia filozofów. Herbert współpracował wówczas z Tygodnikiem Powszechnym, gdzie prowadził dział felietonowy Bez ogródek, drukował w Przeglądzie Powszechnym i Twórczości, w późniejszych latach współredagował miesięcznik Poezja. Kolejne tomiki poetyckie: Hermes, pies i gwiazda, Studium przedmiotu, Napis spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem.
Wiele podróżował - do Anglii, Włoch, Niemiec. Kilkakrotnie jeździł do Francji i Grecji. W roku akademickim 1970-71 przebywał na Zachodnim Wybrzeżu Stanów Zjednoczonych jako wykładowca na Uniwersytecie Los Angeles.
Niemal jednocześnie został przyjęty do kilku elitarnych stowarzyszeń literackich i akademii, spośród których najważniejsze to Polski PEN Club i Akademie der Künste z Berlina Zachodniego.
Obok pracy literackiej zaangażował się w działalność polityczną. W grudniu 1974 roku podpisał tzw. List 15 żądający udostępnienia Polakom zamieszkałym w ZSRR kontaktu z polską kulturą. W grudniu 1975 roku wobec projektowanych zmian Konstytucji podpisał Memoriał 59. Było to pierwsze masowe wystąpienie intelektualistów domagających się zmian polityczno - ustrojowych w PRL. Od końca lat siedemdziesiątych Zbigniew Herbert przebywał w Austrii, RFN i we Włoszech. W 1981 roku pracował w podziemnym Zapisie. Od 1992 roku na stałe zamieszkał w Warszawie. Podczas ostatnich kilku lat został uhonorowany wieloma nagrodami. Do najważniejszych należą: nagroda im. Nikolausa Lenaua, nagroda im. Herdera i nagroda im. Petrarki . Był też wielokrotnym kandydatem do literackiej Nagrody Nobla.
10 lipca 2007 r. Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę w sprawie ustanowienia roku 2008 Rokiem Zbigniewa Herberta.
Rozumienie poezji Zbigniewa Herberta wymaga nie tylko znajomości najnowszej historii, ale także podstaw kultury europejskiej.
Poeta odwołuje się bowiem często do mitologii, historii starożytnej i wzorców klasycznych ,co odnajdziemy w wierszach ,, Apollo i Marsjasz”, ,, Do Marka Aurelego”, ,,Dlaczego klasycy”.
Uaktualnia znaczenie historycznych symboli, przenosząc je do świata współczesnego i przedstawiając nową ich interpretację. Widzimy to np. w takich utworach jak: ,, U wrót doliny”, ,,Tren Fortynbrasa” . W jego wierszach ludzie i idee przybierają często maski bogów, filozofów, antycznych bohaterów, postaci literackich. Właśnie mity, tak stare jak i nowożytne, stanowią korzenie jego twórczości, nie tylko lirycznej, ale i eseistyki.
Niezwykle ważnym wyznacznikiem poezji Herberta jest nieufna postawa wobec świata oraz idea rozdwojonego człowieka, rozpaczliwie poszukującego porozumienia z historią i tradycją jako źródłami rozumu. Wyraźnie widać to w konstrukcji Pana Cogito, bohatera Myślącego.
Dokonuje on dramatycznych wyborów, znajduje się w sytuacji bez wyjścia, cierpi, nie zgadzając się na rzeczywistość, której nie akceptuje, ale której nie może zmienić.
Wiersz ,,Przesłanie Pana Cogito”, napisany w 1974 roku, stawał w obronie człowieka, jego godności, wierności głoszonym ideałom, solidaryzował się z prześladowanym i został swoistym hymnem politycznej opozycji. Postawa wyprostowana, do jakiej nawołuje Poeta zawiera się również w jego poglądach:
,,Wydaje mi się, że podejmuje się walkę nie dla wygranej, bo to by było zbyt łatwe, i nie dla samej walki, ale w obronie wartości, dla których warto żyć i za które warto umrzeć”.
,,…muszę podjąć walkę w obronie pewnych ideałów, pewnych wartości, które nie podlegają dyskusji”.
Rozpoczynając naukę w CV Liceum im. Zbigniewa Herberta, pamiętajmy, że Imię Patrona zobowiązuje.
Jego twórczość wytycza cele, mobilizuje do działania, kształtuje wrażliwość na konflikty moralne epoki, pomaga odszukać trwałe wartości
w chaosie współczesnego świata. Jednocześnie uczy odpowiedzialności, uczciwości, odwagi i wierności zasadom, buduje naszą dojrzałość. Dlatego niech nie przeraża nas fakt, że nie rozumiemy niektórych wierszy Herberta, często musimy do nich dorosnąć, ale czytając je lepiej poznajemy samych siebie. Dlatego sięgajmy jak najczęściej do tekstów, otwierajmy pudełko zwane wyobraźnią.
Oto kilka fragmentów esejów, jakie pisali licealiści , uczestnicy konkursu literackiego : Pan Cogito czyta Herberta.
Zbigniew Herbert, zmarły w 1998 roku poeta to twórca postaci Pana Cogito – bohatera - który stara się kroczyć przez życie z podniesioną głową, walcząc o swoją tożsamość. Sam Herbert postępował podobnie - aż do roku 1956, do czasów odwilży październikowej po śmierci Józefa Stalina nie udzielał się w życiu literackim kraju, pisząc swe dzieła do szuflady. W ten sposób pragnął zamanifestować swą niezależność i bunt wobec nieludzkiego systemu władzy, niszczącego niezależność oraz swobodę tworzenia artysty. Taką nonkonformistyczną postawę widać także w jego twórczości - jest to sprzeciw przeciw wszelkim zamachom na wolność czynionym przez różnego rodzaju władzę oraz bunt przeciw próbom manipulacji i dławienia podstawowych wartości człowieka. Bowiem, jeżeli nie ma wolności, nie możemy także mówić o honorze, odwadze, odpowiedzialności czy godności.
Zbigniew Herbert to Poeta, który swoim życiem potwierdzał Prawdę, o której pisał.
W swych wierszach poruszał tematy trudne, niewygodne, o których niektórzy z pewnością chcieliby zapomnieć. Dla młodego pokolenia w latach 80-tych, był orędownikiem wolności
i walki o godność jednostki. Popierał czynny udział w różnego rodzajach buntach przeciwko łamaniu praw człowieka, a w jednym ze swych najważniejszych utworów w „Przesłaniu Pana Cogito”, napisał : „Bądź wierny idź”. Słowa te stały się mottem, credo życiowym ówczesnych opozycjonistów. Niczym apel Tyrteusza nawołują one do czynu – jakim jest ciągła walka o godność, wierność i honor.
Sądzę, że właśnie współczesne społeczeństwo, ludzie ,,układów’’, konformizmu i politykierstwa powinni zainteresować się tematyką wierszy Herberta, które są rachunkiem sumień, zwracają szczególną uwagę na wierność głoszonym wartościom. Herbert nie powielał wzorców, przekonań, utartych schematów; był erudytą, intelektualistą , osobą obdarzoną mądrością życiową i dzięki temu Jego poezja przemawia do czytelnika, jest autentyczna.
Niezależnie od sytuacji , człowiek musi żyć z podniesioną głowa, by zasłużyć na miano człowieka. Odrzucenie biernej postawy wobec życia, otaczającego świata, ciągłe poszukiwanie i zgłębianie wiedzy , korzystanie z dorobku minionych epok pozwoli pozostawić nam po sobie „ napis”, ślad, który pozostawił po sobie Zbigniew Herbert. Dopóki będziemy, korzystać i stosować się do zawartych w Jego twórczości wskazówek dopóty „ Napis” nigdy się nie zatrze. Sentencja Kartezjusza „Cogito ergo sum" - Myślę, więc Jestem. – powinna przyświecać każdemu z nas...... .
